DYSLEKSJA ROZWOJOWA

Terminu „dysleksja rozwojowa” używa się do określenia zespołu zaburzeń, w ramach którego stosuje się węższe definicje:

- dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu u dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym, które mimo własnych starań i właściwych metod dydaktycznych szkoły znacznie odbiega stanem swych umiejętności czytania od poziomu osiąganego w jego wieku i na danym etapie edukacyjnym;

- dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, częste popełnianie błędów ortograficznych pomimo znajomości reguł ortografii,

- dysgrafia – specyficzne trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma, czyli niski poziom graficzny pisma, brzydkie pismo.

Nieznane są i nieustalone do końca przyczyny powstawania dysleksji rozwojowej. Zaburzenia te mogą być skutkiem oddziaływań różnego rodzaju czynników patogennych.

Etiologia i patomechanizmy powstawania zaburzeń dyslektycznych:

- organiczne: uszkodzenia/zmiany w obrębie centralnego układu nerwowego powstałe w życiu płodowym lub w trakcie porodu o nieprawidłowym przebiegu;

- genetyczne: nieprawidłowe geny przekazywane z pokolenia na pokolenie;

- opóźnione dojrzewanie centralnego układu nerwowego, w tym funkcji uczestniczących w nauce czytania i pisania;

- hormonalne: wskazujące na zaburzenia w pracy mózgu z powodu nadprodukcji hormonów (np. testosteronu w okresie płodowym).

Według M. Bogdanowicz trudności w czytaniu i pisaniu o podłożu dyslektycznym wynikają z zaburzeń percepcyjno-motorycznej, czyli wzajemnych powiązań i współdziałania analizatorów. U osób z dysleksją rozwojową występują zaburzenia funkcji językowych i/lub percepcyjno-motorycznych, zaangażowanych w proces nabywania umiejętności czytania i pisania. Zaburzenia te obejmują przede wszystkim procesy przebiegające w analizatorach: wzrokowym, słuchowym i kinestetyczno – ruchowym lub powodują nieprawidłowe współdziałanie tych funkcji. Przy rozpoznawaniu dysleksji należy więc wykluczyć wady narządów zmysłów (słuchu, wzroku), brak motywacji do nauki czy zaniedbania dydaktyczne.

Opracowano na podstawie „Dysleksji rozwojowej” J. Mickiewicz

OBJAWY

Wiek niemowlęcy (0 – 2 r.ż.) i poniemowlęcy (2 – 3 r.ż.) Opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy całego ciała (motoryka duża) - nie raczkują lub mało raczkują; - później zaczynają siadać, chodzić i biegać, ponieważ mają trudności z utrzymaniem równowagi, a w efekcie z automatyzacją chodu; Jeżeli dziecko nie raczkowało, może mieć w przyszłości trudności w czytaniu. Raczkowanie bowiem to naprzemienna stymulacja lewej i prawej półkuli mózgu, a do czytania potrzebne są obie.

Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne m.in. obniżone napięcie mięśniowe czy utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca 1 r.ż. Opóźniony rozwój ruchowy rąk (motoryka mała) - mała zręczność manualna; - nieporadność podczas wykonywania podstawowych czynności samoobsługowych (mycie rąk, ubieranie się, jedzenie łyżeczką, zapinanie dużych guzików); - niska sprawność podczas zabaw manipulacyjnych (m.in. budowanie z klocków); Opóźnienia w rozwoju grafomotorycznym (funkcje wzrokowe oraz koordynacja wzrokowo – ruchowa) - niechęć do rysowania; - w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii; - w wieku 2 lat i 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego; - w wieku 3 lat nie umieją narysować koła; Opóźnienia rozwoju mowy - później niż w 1 r.ż. wypowiadają pierwsze słowa; - później niż w wieku 2 lat wypowiadają proste zdania; - później niż w wieku 3 lat wypowiadają zdania złożone; Wiek przedszkolny (3 – 5 r. ż.)

Motoryka duża - niska sprawność w zakresie ruchów całego ciała: - słabo biega; - jest niezdarne, nie lubi zabaw ruchowych; - z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym lub hulajnodze, ponieważ ma trudności z utrzymaniem równowagi ciała.

Motoryka mała - niska sprawność ruchowa rąk: - trudności i niechęć do wykonywania prostych czynności samoobsługowych (zapinanie małych guzików, wiązanie sznurowadeł); - trudności napotykane podczas zabaw manipulacyjnych (nawlekanie korali, nieprawidłowy chwyt ołówka); Lateralizacja: - dziecko do końca wieku przedszkolnego używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (brak dominacji strony ciała). Koordynacja wzrokowo – ruchowa i funkcje wzrokowe: - trudności podczas wykonywania budowli z klocków, układania puzzli, składaniu obrazka z części wg wzoru - - niechęć do rysowania, rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie - nie umie narysować koła jako 3 – latek, - kwadratu i krzyżyka jako 4 – latek, - trójkąta jako 5 – latek. Orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni: - z końcem wieku przedszkolnego myli prawą i lewą stronę własnego ciała (ręka, noga, oko) oraz otaczającej je przestrzeni (prawa, lewa strona).

Funkcje językowe: - opóźniony rozwój mowy, - nieprawidłowa artykulacja głosek, - trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów, z budowaniem wypowiedzi, - trudności z zapamiętywaniem nazw, szczególnie ułożonych w sekwencje nazw pór roku, pór dnia, nazwy posiłków, - trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek;- z analizą sylabową słów, wskazywaniem rymujących się wyrazów i tworzeniem rymowanek.

Klasa „0” (5 – 6 r.ż.)

- Obniżona sprawność ruchowa: słabo biega, skacze, ma trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, z uczeniem się jazdy na nartach, utrzymaniem równowagi, gdy stoi na jednej nodze i chodzi po linii;

- Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi (np. zawiązywaniem sznurowadeł, używaniem łyżki i widelca, wycinaniem);

- Opóźnienia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni;

- Trudności z rysowaniem rombu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;

- Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, wyrażających stosunki przestrzenne: nad , pod, za , przed, wewnątrz ,na zewnątrz;

- Trudności z wyróżnieniem elementów z całości, a także z ich układaniem w całość np.: podczas budowania z klocków –według wzoru, trudności z wyodrębnieniem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. liter m – n , l - ł -t), lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np.: liter p –g – d – b);

- Wadliwa wymowa „przekręcanie” trudnych wyrazów, błędy gramatyczne;

- Trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (dni tygodnia, miesięcy, pór roku, nazwy kolejnych posiłków, litery alfabetu i szeregi cyfrowe);

- Trudności z różnicowaniem głosek podobnych, z wyróżnianiem sylab, głosek z wyrazów i ich syntezy;

- Trudności w orientacji w czasie, np.: określaniu pory roku, dnia tygodnia, czasu na zegarze;

- Trudności w nauce czytania (czyta stosunkowo szybko, z wieloma błędami, domyślając się treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwie, ze słabym zrozumieniem lub wolno z trudem dokonuje syntezy głosek i sylab, bez rozumienia treści);

- Pisanie liter i cyfr zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.

Trudności w wieku szkolnym W wieku szkolnym dysleksję wyróżnia się na podstawie charakterystycznych objawów w zakresie funkcji percepcyjno - motorycznych, których prawidłowy rozwój jest niezbędny do opanowania umiejętności poprawnego czytania i pisania.

Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej (analizy i syntezy):

wypowiadanie się:

- trudności w „rozpoznawaniu” przedmiotów na obrazkach,

- opis obrazka jest ubogi,

- dziecko zauważa małą liczbę szczegółów,

- trudności w wyszukiwaniu braków, podobieństw i różnic;

rysowanie:

- prace plastyczne dziecka są ubogie,

- dziecko ma problemy z odwzorowaniem prostych figur geometrycznych, znaków graficznych i cyfr;

pisanie:

- trudności z zapamiętywaniem kształtu liter, cyfr,

- trudności w identyfikacji liter różniących się niewielkimi ale istotnymi dla rozpoznania danej litery szczegółami graficznymi

- mylenie i zamiana liter o podobnym kształcie (a – o; m – n; l – ł – t; z – ż – ź, a – ą, e – ę);

- trudności w identyfikacji liter asymetrycznych (różniących się ułożeniem w przestrzeni)

– mylenie liter d – b – p – g; m – w; n – u;

- pomijanie drobnych elementów graficznych liter, czyli znaków diakrytycznych (kropek, ogonków, kresek),

- opuszczanie liter lub cząstek wyrazów,

- odwracanie kolejności liter w wyrazie,

- zbyt małe lub zbyt duże odstępy pomiędzy literami,

- pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych dziecko popełnia liczne błędy ponieważ ma trudności z zapamiętaniem obrazu pisanych słów, nie może poprawić błędów, bo ich nie dostrzega

– ten sam wyraz w tym samym tekście pisze w różny sposób,

- niewłaściwe rozplanowanie graficzne tekstu „przeskakiwanie linijek”, opuszczanie stron,

czytanie:

- mylenie liter o podobnym kształcie;

- opuszczanie i przestawianie liter, sylab, wyrazów, wierszy,

- przekręcanie końcówek wyrazów,

- gubienie się w tekście przez opuszczanie lub powtarzanie linijki tekstu,

- tempo czytania bardzo wolne, czytanie nierytmiczne, niechęć do czytania głośnego,

- słabe rozumienie tekstu ponieważ całą swoją uwagę skupiają na technice czytania, szybko się przy tym męczą, co jeszcze bardziej utrudnia rozumienie czytanego tekstu.

Trudności w nauce innych przedmiotów szkolnych:

- trudności z rozwiązywaniem zadań tekstowych z matematyki, gdyż dzieci te mają problemy z odczytaniem i zrozumieniem treści zadania, trudności w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odwzorowywaniu kształtów graficznych cyfr i znaków matematycznych, operowaniu zbiorami, opanowaniu liczby wielocyfrowej, systemu dziesiątkowego,

- problemy z geometrią

– brak orientacji i wyobraźni przestrzennej oraz trudności w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu między innymi kształtu figur i kątów; - problemy z nauką geografii

– wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świata;

- trudności w rozumieniu określeń przyimkowych i spójników np. nad, pod, przed, za, pomiędzy, w, z co istotnie wpływa na styl pisemnych wypowiedzi,

- w językach obcych – np. w języku rosyjskim mylą litery mające w języku polskim inne odpowiedniki dźwiękowe (m, u, y, b).

Symptomy zaburzeń percepcji słuchowej (analizy i syntezy):

wypowiadanie się:

- ubogie słownictwo,

- agramatyzmy,

- zniekształcanie wyrazów mało znanych,

- opóźnienia i zaburzenia mowy, pisanie:

- trudności z wyodrębnianiem słów ze zdań, czyli z analizą zdania na słowa

– łączna i rozdzielna pisownia niektórych wyrazów,

- trudności z wyodrębnieniem kolejnych głosek w słowach i z ustaleniem miejsca każdej głoski w słowie, czyli z analizą głoskową słów

– opuszczanie, przestawianie, dodawanie liter; - trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami; - trudności w odróżnianiu samogłosek nosowych ą, ę od zespołów dźwiękowych om, on, em, en

- trudności w analizie fonemowej, co jest przyczyną mylenia liter

– odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie b – p, d – t; g – k, w – f, z – s, ź – ś, s – c, c – dz, ć – dź, s – sz, c – cz, sz – cz, r – l, i – j, ż – sz, ś – ć,

Nadmiernie zaznaczone i zbyt długo utrzymujące się współruchy, wadliwa regulacja napięcia mięśniowego oraz obniżenie precyzji i szybkości ruchów stanowią podstawowe objawy opóźnień rozwoju ruchowego: czyli ma problemy m.in. z utrzymaniem równowagi – staniem na jednej nodze, niezdarnym bieganiem – często na sztywnych nogach, ma trudności z wykonaniem rzutu piłką podczas biegu, z klaskaniem w dłonie w czasie podskoku, przeskokiem przez poprzeczkę itp. Jednym z najistotniejszych zaburzeń z punktu widzenia możliwości realizowania wymagań szkolnych jest obniżenie sprawności manualnej, czego przejawami mogą być: - niski poziom graficzny rysunków oraz pisma, - niechęć do lepienia z plasteliny, wycinania, majsterkowania, - wolne tempo pisania, - litery niekształtne, nieprawidłowe owale i połączenia między elementami, uproszczone, kreska niepewna, drżąca, - zmienne nachylenie pisma, zmienna wielkość i szerokość liter, - trudności mieszczenia się w liniaturze. Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania mogą więc wynikać z zaburzeń analizatora wzrokowego, słuchowego lub rozwoju ruchowego. Czasami przyczyną tych trudności są zaburzenia wszystkich funkcji percepcyjno – motorycznych.

E D Y T A      S Z C Z Y G I E Ł  6 0 7   8 1 1   2 9 6